مهموز و غیر مهموز- مضاعف و غیر مضاعف
مهموز و غیر مهموز کلمهاى را که یک یا چند حرف اصلى آن همزه باشد مهموز مىنامند مانند امر سال برىء و مهموز بر سه قسم است مهموز الفاء مانند امر و آمر مهموز العین مانند سال و سائل مهموز اللام مانند برا و بارىء.
3 -مضاعف و غیر مضاعف کلمهاى را که عین الفعل و لام الفعل یا فاء الفعل و عین الفعل آن همجنس باشد مضاعف نامندمانند مد حج ببر ددن لهو و لعب .
تتمه کلمهاى را که نه معتل باشد و نه مهموز و نه مضاعف سالم مىنامندمانند ضرب و بقر .
تبصره 1 تقسیمات فوق مخصوص ثلاثى است و رباعى و خماسى این انقسام را ندارند فقط به مثل زلزل و سلسل مضاعف گفته شده است .
تبصره 2 باید توجه داشت که یک کلمه ممکن است هم صحیح باشد هم مهموز مانند امر سال یا هم صحیح باشد و هم مضاعف مانند مد ددن همچنین کلمه مىتواند هم معتل باشد و هم مهموز مانند یئس و ابى یا هم معتل
شد و هم مضاعف مانند حى و ود و نیز کلمه مىتواند هم مهموز باشد و هم مضاعف مانند ان ناله کرد از جوشید و اما کلمه سالم همیشه صحیح است .
تبصره 3 حرف عله را اگر ساکن باشد حرف لین نامندمانند قول بیع دار امیر و حرف لین را اگر حرکت ما قبلش با آن مناسب باشد حرف مد نیز مىنامندمانند دار امیر .
حرکت مناسب با واو ضمه است و مناسب با یاء کسره و مناسب با الف فتحه بنا بر این الف همیشه حرف مد است زیرا خود ساکن است و تا ما قبلش مفتوح نباشد قابل تلفظ نیست .
تبصره 4 مضاعف ثلاثى در معرض ادغام استو ادغام این است که دو حرف پهلوى هم را از یک مخرج ادا کنیم بطوریکه در تلفظ بین آنها فاصله نیافتد در این صورت حرف اول را مدغم و حرف دوم را مدغم فیه گویند و غالبا هر دو را بصورت یک حرف و گاهى آنها را جداى از هم مىنویسند مانند مدد مد الرجل الرجل بحث تفصیلى درباره ادغام در فعل مضاعف ثلاثى مجرد خواهد آمد .
بصره 5 همزه و حرف عله در معرض تغییرند تغییر همزه را تخفیف گویند و آن به دو صورت است قلب و حذف .
خفیف قلبى هرگاه در کلمهاى همزه ساکن بعد از همزه متحرک قرار گیرد همزه ساکن را به حرف مد تبدیل مىکنند مانند اءمن آمن اءمر اومر اءمان ایمان ولى اگر همزه ساکن بعد از حرف متحرکى غیر از همزه قرار گیرد تبدیل آن به حرف مد جایز است نه واجب مانند راس راس شؤم شوم ذئب ذیب و در بعضى کلمات دیگر نیز که وضعیت فوق را ندارد تبدیل همزه شنیده شده است مانند ائمه ایمه نبىء نبى برىء برى نبوءه نبوه مقروء مقرو .
تخفیف حذفى قاعده مشخصى ندارد و سماعى است مانند اؤخذ خذ اؤکل کلتغییر حرف عله را اعلال گویندو اعلال حرف عله بر سه قسم است سکون و قلب و حذف که اعمال هر کدام طبق قواعد خاص و در شرایط معینى صورت مىگیرد تفصیل آن در فصل 12 بخش اول و مقدمه بخش دوم خواهد آمد
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
